18 yaşında I. Dünya Savaşı’na katılmaya zorlanan Erich Maria Remarque’ın en çok bilinen eseri “Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok?” üçüncü defa beyaz perdeye uyarlandı ve bu son uyarlamasıyla 9 kategoride Oscar’a da aday oldu. Ben kitabını lise veya üniversitenin ilk yıllarında Beyoğlu Sahaf Festivali’nde bir sahafta denk gelip; kapağına, ismine, eski sayfalarına tutularak almış, okumuştum. O zaman hissettirdikleri de çok başka ve yaralıyıcıydı, şimdi seneler sonra filmini izlediğimde hissettirdikleri de aynı ölçüde yaralıyıcı ve hala çok gerçek.

Remarque bu romanı yazma amacını daha ilk sayfada şu sözlerle dile getiriyor: Bu kitap ne bir şikayet, ne de bir itiraftır. Mermilerden kurtulanlar bulunsa bile aralarında, savaşın yine de tahribine uğramış bir nesilden söz açmak isteyen bir denemedir, sadece.

Yazarın bu sözlerinden de anlaşılacağı üzere bu roman tam anlamıyla savaş karşıtı bir roman olarak yazılmıştır. Eserinde I. Dünya Savaşı’na gönüllü olarak katılan ve kahraman olma umuduyla cepheye giden Paul Baumer ve beraberindeki arkadaşlarının acı savaş tecrübeleri ve travmaları anlatılır. Ama bunları öyle anlatmıştır ki kitapta Erich Remarque, Paul Baumer sanki bir yakınınız gibi hissedebilirsiniz okurken. Her şey öyle gerçek, öyle içinize dokunacak cinsten. Hiçbir kahramanlık öyküsü yok, savaş övücülüğü yok, sadece ve sadece savaşın etkilerine dair çarpıcı bir öykü.

Filme gelecek olursak yönetmen Edward Berger’in ellerinden çıkan film, Paul Baumer’in yaşadıklarına odaklanarak kitaptaki o, önceleri kahramanlık arzusuyla savaş meydanlarına koşan gençlerin sonrasında gerçeklerle karşı karşıya kaldıklarında yaşadıkları melankoliyi, çaresizliği şiirsel bir sinema diliyle anlatmayı başarmış.

Filmde artık Batı cephesinde hiçbir ilerleme sağlayamayan ve her gün binlerce kişinin ölmesine engel olmak isteyen Alman diplomatlar ateşkes müzakeresi için Fransızlar ile masaya oturur. Bir tren vagonunda çekilir bu sahne. Fransız general ateşkesin ilanı için Almanya’nın imzalamasını istedikleri bir teslim belgesi sunar, bu belgeye göz gezdiren Alman diplomat Matthias talep edilen maddeleri çok ağır bulduğunu söylerek “düşmanınıza karşı adil olun yoksa bu barıştan nefret eder” der. Filmdeki bu sahne adeta II. Dünya Savaşı’na da habercilik eden bir gönderme gibidir.

Masada bunlar konuşulurken savaşın yıkıcı tahribatı sürmeye devam eder. Askerler savaşamaz halde, mühimmatlar azalmış ve bu durumun çok da farkında olan yüksek rütbeli ve savaş aşığı subaylar cephede son asker ölene kadar savaşın devamlılığını savunur ve ateşkeş imzalanırken bile askerleri meydanlara çıkarıp yeniden savaştırır. Film savaş karşıtlığı duruşunu en çok bu anlarda gösterir seyircisine. Her şey bitebilir, askerle evlerine dönebilirdi ve hatta her şey hiç bu noktaya gelmeden başka yollarla da çözülebilirdi. Filmin sonunda buna dair çok çarpıcı bir cümle de var: Sadece birkaç yüz metre daha fazla alan için savaştılar. Evet, sadece birkaç yüz metre daha fazla alan için I. Dünya Savaşı’nda 17 milyon insan canından oldu. İşte filmde de kitapta da bu kayıplara, yaşanan hayatlara dikkat çekerek savaşın lüzumsuzluğu anlatılır. Kitap gibi filmde de askerlerin hissettiği tüm duyguları hissedebilir, bir kaybı aynı acıyla kabullenmek zorunda kalabilirsiniz.

Benim en çok etkilendiğim noktalardan biri de gerginliğin en üst noktada hissedilmesine büyük etkisi olan film müziğiydi. Filmin müziklerini Volker Bertelmann hazırlamış. Daha önce ismini duymadığımız bunca isimden böyle başarılı bir film çıkması da apayrı bir umut bana kalırsa, kimbilir daha neler göreceğiz bu beyaz perdede.

Her zaman olduğu gibi beni etkileyen bir alıntıyla noktalayayım bu haftayı:

“Memlekete daha önce dönseydik, yaşadıklarımızın acısı ve gücüyle neler yapmazdık, neler!… Ama şimdi dönersek, yorgun, içimizdeki ateş sönmüş, öksüz ve umutsuz insanlarız.Bundan böyle yolumuzu bulmamıza olanak yok.”